Κεφάλαιο 7 Βυζαντινή Τέχνη

 

Τρίτη 28 Νοεμβρίου 2017

Κεφάλαιο 7 Βυζαντινή Τέχνη

Κατακόμβες στην Τρυπητή Μήλου

μαρμάρινη πλάκα από την Νάξο έχει ανάγλυφη παράσταση της Γέννησης
tέλη 4ου - αρχές 5ου αιώνα

basilica di Sant'Apollinare in Classe  Ravenna  [549 μ.Χ.]

Άγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκη [5ος αιώνας]

Ο Ι. Ναός του Αγίου Δημητρίου χτίστηκε στα μέσα του 5ου αιώνα (413), πάνω στον τόπο του μαρτυρίου του Αγίου, από τον έπαρχο του Ιλλυρικού Λεόντιο, ο οποίος θεραπεύτηκε από ανίατη ασθένεια. Στο χώρο αυτό βρισκόταν το «στάδιο» όπου γίνονταν μονομαχικοί αγώνες. Σ’ αυτό το στάδιο μονομάχησε ο πιστός μαθητής του Αγίου Δημητρίου, Νέστορας, και κατατρόπωσε τον Λυαίο. Ολόκληρο το ισόγειο συγκρότημα του αρχαίου λουτρού, όπου ήταν φυλακισμένος ο Άγιος, διατηρήθηκε και διασκευάσθηκε σε κρύπτη του ναού, η οποία έγινε για αιώνες και παραμένει κέντρο λατρείας. Ο αρχιτεκτονικός ρυθμός του ναού είναι πεντάκλιτη βασιλική με εγκάρσιο (κάθετο) κλίτος, διπλά υπερώα (γυναικωνίτες) και μακρές διπλές κιονοστοιχείες. Στην πορεία του χρόνου υπέστη δύο φορές καταστροφή, σε μεγάλο μέρος, από πυρκαγιά τον 7ο αιώνα (μεταξύ 629 και 639) και στις 5 και 6 Αυγούστου το 1917. Επίσης υπέστη πολλές καταστροφές και λεηλασίες κατά την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Σαρακηνούς το 904 και από τους Νορμανδούς το 1118. Το διάστημα 1493-1912 μετατράπηκε σε τζάμι από τους Τούρκους.
Η μεγάλη πυρκαγιά του 1917 μετέβαλε σχεδόν σε ερείπια τον ιστορικό Ναό και οι αναστηλωτικές εργασίες που τον αποκατέστησαν στην αρχική του μορφή διήρκησαν έως το 1948. Από τότε λειτουργεί κανονικά και αποτελεί ως μνημείο τέχνης ένα από τα πλέον υπέροχα χριστιανικά μνημεία της ελληνικής ανατολής. Ροτόντα Θερσσαλονίκη πριν από το 306 μ.Χ. Μαυσωλείο του Γαλέριου  /  εκκλησία Αγίου Γεωργίου / Buon Pastore, Catacombe di Domitilla Ρώμη 4ος αιώνας ἐγώ εἰμι ὁ ποιμὴν ὁ καλός. ὁ ποιμὴν ὁ καλὸς τὴν ψυχὴν αὐτοῦ τίθησιν ὑπὲρ τῶν προβάτων· κατά Ιωάννη 10:11 Παντοκράτωρ Μονή Δαφνίου Θεοφάνης ο Κρης:    Απόστολος Πέτρος    16ος αιώνας Ιδιότητες της Βυζαντινής αγιογραφίας Καταργεί το κοσμικό φως. Σε καμία Ορθόδοξη εικόνα δεν αποδίδεται σκιά. Όλα είναι φωτεινά και ευδιάκριτα, επειδή φωτίζονται από το "Άκτιστο Φως" του Θεού. Καταργεί τον κοσμικό χώρο και χρόνο. Ο χώρος και ο χρόνος είναι ανθρώπινα μεγέθη.Πολλές φορές ενώνονται στην ίδια εικόνα στοιχεία που απέχουν μεταξύ τους χρονικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εικόνα της Γεννήσεως. Στην εικόνα αυτή έχουμε απεικόνιση της Γεννήσεως, της εμφανίσεως των αγγέλων στους βοσκούς, της συνομιλίας του βοσκού με τον Ιωσήφ, το λουτρό και τον ερχομό των Μάγων. Τα γεγονότα αυτά δεν έγιναν ταυτόχρονα και όμως απεικονίζονται μαζί. Καταργεί την προοπτική. Στη βυζαντινή Αγιογραφία το μέγεθος των πραγμάτων δεν εξαρτάται από το αν βρίσκονται κοντά μας ή μακριά μας, Ανωνύμου Παντοκράτωρ  6ος αιώνας Μονή Σινά ο καλλιτέχνης δεν ενδιαφέρεται για την υλική απόδοση αλλά για την πνευματική ο τρούλος της Αγίας Σοφίας   537 μ,Χ.

Ψηφιδωτό της ένθρονης Παναγίας Βρεφοκρατούσας (9ος αι.) στο κέντρο του δυτικού ημιθόλιου της Αγιασοφιάς

 

Ψηφιδωτό της Ένθρονης Παναγίας Βρεφοκρατούσας (9ος αι.) 

που δεσπόζει στο κέντρο του ανατολικού ημιθόλιου (κόγχη του Ιερού Βήματος)

ατη Αγιασοφιά.

Κύρια σημεία της ομιλίας, όπου ο πατριάρχης υπερασπίζεται τις εικόνες:

(οι αριθμοί αφορούν στις σελίδες του βιβλίου στο παρακάτω αρχείο με την 17η ομιλία του Φωτίου)

σ. 445

η ζωγραφισμένη μορφή της Παναγίας μας κατευφραίνει & προβάλλει την ακριβέστατη θέα του αληθινού

σ. 447

η ζωγραφική τέχνη είναι παράσταση της θείας έμπνευσης & μεταβάλλει ακριβώς τη μίμηση σε φύση...

η μορφή είναι αληθινά αρχέτυπη

σ. 453

η εικόνα επιβεβαιώνει και κηρύσσει τον ενσαρκωμένο Χριστό (που κρατά στην αγκαλιά της η Παναγία)

... ο θεατής μαθαίνει μέω της αυτοψίας

σ.455

οι εικόνες οδηγούν στι μάθηση καλύτερα το θεατή τους απ' ό,τι οι λόγοι αυτούς που τους ακούν...

διότι ο νους που βλέπει, καταλαβαίνει χωρίς κόπο & στέλνει τους τύπους στη μνήμη...

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

https://online.anyflip.com/qjml/paor/mobile/

ομιλία ΙΖ'  του πατριάρχη Φωτίου από τον άμβωνα  της Αγίας Σοφίας,

ενώπιον των αυτοκρατόρων Μιχαήλ Γ'  & Βασιλείου Α',  

Μ. Σάββατο 29 Μαρτίου 867

στα εγκαίνια του ψηφιδωτού της βρεφοκρατούσας Θεοτόκου

πρωτότυπο κείμενο με νεοελληνική μετάφραση & σημειώσεις του θεολόγου

Ελευθέριου Μερετάκη

σελ.  438-459

(το αρχείο περιλαμβάνει τις ομιλίες Α'- ΙΘ')

Φωτίου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλως       -12-

εκδοτικός οίκος "Το Βυζάντιον", 2005

https://sofiografskaskola.com/wp-content/uploads/2021/03/%D0%9E%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%98%D0%B5-%D0%BD%D0%B0-%D0%B5%D0%BD%D0%B3%D0%BB%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC.pdf

αγγλική μετάφραση όλων των ομιλιών με σημειώσεις

του Cyril Mango  (Harvard University Press, 1958)

σελ 290-296

https://smarthistory.org/theotokos-mosaic-hagia-sophia-istanbul/

Theotokos mosaic, apse St Sophia, Constantinople

https://www.doaks.org/resources/online-exhibits/a-truthful-record/history/hagia-sophia-apse

Hagia Sophia: Apse Mosaic of Virgin and Child               

https://www.offsite.com.cy/eidiseis/topika/agia-sofia-etsi-skepasan-psifidoto-tis-panagias-fotos-binteo

πώς σκέπασαν το ψηφιδωτό