"Η ΠΛΗΡΩΜΗ ΤΟΥ ΦΟΡΟΥ" ή γιατί ο Μαζάτσιο πατάει σε δύο βάρκες

 

Il Pagamento del tributo   1427

Cappella Brancacci  /  Santa Maria del Carmine / Φλωρεντία

Masaccio  (Tommaso di Ser Giovanni di Mòne di Andreuccio Cassài)

Ο μόλις 26χρονος Μαζάτσιο στην τεράστια αυτή νωπογραφία του 

πατάει ακόμη σε δύο βάρκες:

1. από τη μία μεριά χρησιμοποιεί την αφηγηματική τεχνική της ύστερης αρχαιότητας, 

όπου επεισόδια αναπαριστώνται ταυτόχρονα ενώ συμβαίνουν διαδοχικά

(αριστερά ο Πέτρος βγάζει το νόμισμα από το ψάρι,

 στη μέση ο Χριστός δίνει την εντολή της πληρωμής του φόρου,

και δεξιά ο Πέτρος πληρώνει τον φοροεισπράκτορα.)

2. από την άλλη δημιουργεί την ψευδαίσθηση του τρισδιάστατου χώρου:

α) με τα ογκώδη βουνά που βυθίζονται στο βάθος, στον ορίζοντα

β) με τα φωτοστέφανα πάνω στοα κεφάλια των αγίων

γ) με τη "μαγική εξωτερική φωτεινή πηγή που ρίχνει τη σκιά των μορφών προς τα αριστερά."

Κατά Ματθαίον

 17.24 ᾽Ελθόντων δὲ αὐτῶν εἰς Καφαρναοὺμ προσῆλθον οἱ τὰ δίδραχμα λαμβάνοντες τῷ Πέτρῳ καὶ εἶπαν, ῾Ο διδάσκαλος ὑμῶν οὐ τελεῖ τὰ δίδραχμα; 17.25 λέγει, Ναί. καὶ ἐλθόντα εἰς τὴν οἰκίαν προέφθασεν αὐτὸν ὁ ᾽Ιησοῦς λέγων, Τί σοι δοκεῖ, Σίμων; οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς ἀπὸ τίνων λαμβάνουσιν τέλη ἢ κῆνσον; ἀπὸ τῶν υἱῶν αὐτῶν ἢ ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων; 17.26 εἰπόντος δέ, ᾽Απὸ τῶν ἀλλοτρίων, ἔφη αὐτῷ ὁ ᾽Ιησοῦς, ῎Αρα γε ἐλεύθεροί εἰσιν οἱ υἱοί. 17.27 ἵνα δὲ μὴ σκανδαλίσωμεν αὐτούς, πορευθεὶς εἰς θάλασσαν βάλε ἄγκιστρον καὶ τὸν ἀναβάντα πρῶτον ἰχθὺν ἆρον, καὶ ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ εὑρήσεις στατῆρα· ἐκεῖνον λαβὼν δὸς αὐτοῖς ἀντὶ ἐμοῦ καὶ σοῦ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Δακαλοθανάσης Νίκος  (2023) Ιστορία της Τέχνης. Ο δυτικός κόσμος από την προϊστορία έως τις μέρες μας, Εκδόσεις Utopia  σ. 385-387

https://orthodoxoiorizontes.gr/Kainh_Diathikh/Kata_Mathaion_Euaggelio/Kata_Mathaion_Euaggelio_Arxaio_Keimeno.htm

https://it.wikipedia.org/wiki/Pagamento_del_tributo

https://smarthistory.org/masaccio-the-tribute-money-in-the-brancacci-chapel/

Luca della Robbia (1400–1482) "Παρθένος & θείο βρέφος"

                                                     "Παρθένος & θείο βρέφος"  1455-60

                                                     επισμαλτωμένη οπτή γη  [glazed terracotta]

                 θυρεός για την συντεχνία των Ιατρών & Φαρμακοπoιών Arte dei Medici e Speziali 

                                                                          Orsanmichele, Φλωρεντία

                                                        https://www.nga.gov/features/della-robbia-a-closer-look.html

                                                                          https://patrons.org.es/della-robbia/

                                                              https://theframeblog.com/tag/jacopo-sansovino/

Ο Luca di Simone di Marco (όπως ήταν το αρχικό του όνομα)

εφευρέτης αυτού του μέσου καλλιτεχνικής έκφρασης που επιτρέπει τη θαυμάσια πολυχρωμία

εδώ δημιούργησε ένα μεγάλο tondo με όντως εκφραστικότατες μορφές,

αποσπώντας το θαυμασμό του Leon Battista Alberti.

Παρότι βρίσκεται σε εκκλησία, ας μην ψάχνουμε κάποια κατανυκτική ατμόσφαιρα, 

μάλλον μου θυμίζει τις άπειρες αναρτήσεις  μητέρων (καλλιτεχνικές και μη)

 που επιδεικνύουν το κανακάρι τους 

στα σημερινά μέσα κοινωνικής δικτύωσης...

Μία πανέμορφη φαντεζί πολυχρωμία!

https://www.instagram.com/p/Ch9wU_sAKV9/

https://www.instagram.com/p/DBjBODRSPzi/?hl=en&img_index=1

https://www.instagram.com/p/DH4lTMhN80o/

Στην πρόσοψη πάντως του οίκου της συντεχνίας, υπήρχε αυτό το γλυπτό

Stemma dell'Arte dei Medici e Speziali, φτιαγμένο μεταξύ του  1350 και1400,

από άγνωστο γλύπτη,

που είναι πολύ διαφορετικό από το έργο του Luca della Robbia.

https://it.wikipedia.org/wiki/Residenza_dell%27Arte_dei_Medici_e_Speziali

Σήμερα στο Museo di San Marco.

Donatello - Michelozzo "Pazzi Madonna"

 

                                                            La Madonna Pazzi                                               

ένα μαρμάρινο χαμηλό ανάγλυφο rilievo stiacciato  

(φτιαγμένο περίπου γύρω στο 1420),

συνεργασία των Donatello  και Michelozzo,

πιθανότητα παραγγελία της οικογένειας Πάτσι, για την οικία τους,

σήμερα στο μουσείο Bode Museum, τέως Kaiser-Friedrich-Museum,

 στο Βερολίνο  

μία Παναγία που απλά  ξεχειλίζει μητρική τρυφερότητα,

χωρίς φωτοστέφανα, 

οι δύο μορφές έχουν αφιερωθεί η μία στην άλλη,

αγνοώντας παντελώς τον θεατή - προσκυνητή,

λεπτομέρεια: δεν τους χωράει καν το "κάδρο"

που περιβάλλει τη σκηνή

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΠΑΛΙΟΤΕΡΕΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΕΙΚΌΝΕΣ:

το παραδοσιακό χρυσό φόντο  (κάμπος) και στα δύο έργα

                                       ΕΛΕΟΥΣΑ ψηφιδωτό του 13ου αιώνα, Αθήνα

                              Παναγία - Πελαγονίτισσα, αρχικά στη μονή Zrze, στη Β. Μακεδονία

                                     (δηλαδή , από την Πελαγονία - Пелагонија)

                                                             12-13ος αιώνας

κι εδώ απουσιάζουν τα φωτοστέφανα, 

μια πολύ ανθρώπινη τρυφερή στιγμή μεν,

 όπου ο μικρός Χριστός παίζει με τη μητέρα του,

η οποία όμως στρέφεται προς τον προσκυνητή - θεατή,

γεμάτη αγωνία, γνωρίζοντας τα μελλοντικά πάθη του γιου της...

η εικόνα Salus Populi Romani στο παρεκκλήσι Borghese της Basilica Papale di SANTA MARIA MAGGIORE, στη Ρώμη

 

                                                             Salus Populi Romani

                                                    SANTA MARIA MAGGIORE, ROMA

https://www.basilicasantamariamaggiore.va/en/basilica/storia-e-arte/salus-popoli-romani.html

https://www.churchpop.com/ancient-salus-populi-romani-icon-a-marian-devotion-that-ended-plagues-saved-rome-from-war/

https://www.youtube.com/watch?v=mRX2BAn-vFI

https://www.vaticannews.va/en/church/news/2021-08/making-a-marian-pilgrimage-to-the-salus-populi-romani.html

https://www.dominicanajournal.org/sancta-maria-salus-populi/

https://www.museivaticani.va/content/museivaticani/en/eventi-e-novita/iniziative/il-giovedi-dei-musei/2023/restauro-salus-populi-romani.html

η πιο "ψυχρή" αναπαράστση της Θεομήτορος,

κοιτάζει λυπημένη το θεατή, 

κρατώντας με τα χέρια σταυρωμένα τον Χριστό,

όμως, σαν να μην τον αγγίζει καν,

ο Ιησούς δεν νομίζω πως κοιτάζει τη μητέρα του,

αλλά το υπερπέραν, ως Θεός Λόγος,

γαλήνια αυστηρός, κρατώντας το ευαγγέλιο,

οι μορφές σαν να έχουν  κολληθεί πάνω στον χρυσό φόντο [κάμπο],

παντελής έλλειψη τοπίου

Virgin of Kyiv [under the protection of the Khanenko Museum of Arts in Kyiv, Ukraine]

https://carmelite.com/praying-with-the-icon-of-the-virgin-of-kyiv/

εδώ, η Παναγία πολύ πιο ανθρώπινη,

κρατάει σφιχτά το μωρό της Χριστό

σε μια απόλυτα προστατευτική στάση,

ενώ ο Ιησούς αντί να ευλογεί,

σαν να θέλει να αγκαλιάσει τον κόσμο όλο

icon of the Virgin enthroned between saints Theodore and GeorgeConstantinople, 2nd half 6th—early 7th century

Encaustic on wood 68.5 x 49.7 cm

Monastery of St. Catherine on Mt. Sinai, Egypt

https://www.thebyzantinelegacy.com/catherine-virgin

η εικόνα στο όρος Σινά, εικονογραφικά, ανάμεσα στην ιδιαίτερα αυστηρή της Ρώμης 

και την συναισθηματικά φορτισμένη του Κιέβου

δύο κοντινοί επιτάφιοι θρήνοι

 

νωπογραφία  12ος αιώνας  

Ιερός Ναός του Αγίου Παντελεήμονος, Νερέζι, Βόρεια Μακεδονία

φορητή εικόνα,   (37,5 Χ33 εκ.)    14ος αιώνας

Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου, Άγιο Όρος

 κοινά σημεία:

 1. έλλειψη χρυσού φόντου (κάμπος)   

2. εντονότατη έκφραση συναισθηματισμού (πένθους)

χειρονομίες, κλάμα, ρυτίδες στο πρόσωπο

3. ιδίως ο τονισμός του ανθρώπου - Χριστού 

 φιλί, αγγίγματα των μελών του σώματος

Taddei Tondo Michelangelo

 

Taddei Tondo  c. 1504-1506

Michelangelo  di Lodovico Buonarroti Simoni

Ο Βαζάρι μας πληροφορεί πως φτιάχτηκε για το παλάτι του Φλωρεντινού έμπορου και προστάτη των τεχνών, Taddeo Taddei:

"et ancora in questo tempo abbozzò e non finì due tondi di marmo, uno a Taddeo Taddei, oggi in casa sua, et a Bartolomeo Pitti ne cominciò un altro... le quali opere furono tenute egregie e mirabili"

Η σκηνή απεικονίζει την Παναγία καθιστή με το γυμνό Χριστό μωρό  ξαπλωμένο πάνω της, ενώ δίπλα τους ο επίσης γυμνός μικρός Ιωάννης ο Πρόδρομος

[προστάτης άγιος της Φλωρεντίας] 

προσφέρει ένα πουλί που φτερουγίζει, πιθανότατα μια καρδερίνα,

σύμβολο της θυσίας, των παθών και της ανάστασης. 

Σύμφωνα με τους θρύλους, η καρδερίνα προσπάθησε να βγάλει τα αγκάθια από το στεφάνι του Ιησού πάνω στο σταυρό του μαρτυρίου.

Στο ημιτελές [non finito] ανάγλυφο του αναγεννησιακού καλλιτέχνη.

ο Χριστός, η πιο έξεργη φιγούρα στο γλυπτό,

τόσο εύθραυστος, σε μια στιγμή εντελώς ανθρώπινης αδυναμίας,

αναλογιζόμενος τα μελλούμενα πάθη του,

σαν να φοβήθηκε στη θέα του πουλιού,

και μοιάζει να θέλει νε πεταχτεί έξω από τη σκηνή...

Ας θυμηθούμε το εδάφιο 

Ματθ. 23:39

Πάτερ μου, εἰ δυνατόν ἐστιν, 

παρελθέτω ἀπ’ ἐμοῦ τὸ ποτήριον τοῦτο·

πλὴν οὐχ ὡς ἐγὼ θέλω, ἀλλ’ ὡς σύ.

https://biblehub.com/texts/matthew/26-39.htm

Η ΕΓΕΡΣΙΣ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ

 

                         

                               Resurrezione di Lazzaro

                                   1310–11

                                  Duccio di Buoninsegna                                    

Resurrezione di Lazzaro

Cappella degli Scrovegni nell'Arena , Padua,

                                    1304-1306

                              Giotto di  Bondone 

Οι μεσαιωνικοί καλλιτέχνες φαίνεται συνήθως να τονίζουν το παρακάτω εδάφιο από το ευαγγέλιο κατά Ιωάννη.

Ιω. 11,39           
λέγει ὁ Ἰησοῦς· ἄρατε τὸν λίθον. 
λέγει αὐτῷ ἡ ἀδελφὴ τοῦ τεθνηκότος Μάρθα·
Κύριε, ἤδη ὄζει· τεταρταῖος γάρ ἐστι.

                     Όχι πάντα όμως, όπως βλέπουμε στο ανάγλυφο του καθεδρικού στο Chichester

                                                     ca. 1125-50.

https://collections.vam.ac.uk/item/O128081/the-raising-of-lazarus-relief-franchi-and-son/

Resurrezione di Lazzaro

1609

Caravaggio  [Michelangelo Merisi]

Αντιθέτως, 300 χρόνια μετά, ο Καραβάτζιο, προτιμά να τονίσει 

τα έντονα συναισθήματα των αδελφών & των φίλων του Λάζαρου,

και "ξεχνάει" επί τούτου το εδάφιο 11,39.

Παρεμπιπτόντως, επειδή πλέον η χρήση των εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης είναι πολύ της μόδας,

ιδού και μία προσπάθεια καλλιτεχνικής απόδοσης του εδαφίου, εν είδει χαμηλού ανάγλυφου,

από 

https://chatgpt.com/c/67fb5deb-af4c-8013-a852-d0096f72d7c1

Jan Jiří Heinsch ο ζωγράφος της μπαρόκ ευσέβειας

                      "Ο ευαγγελιστής Λουκάς ζωγραφίζει την Παναγία"  δεκαετία του 1690

                                    στη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης της Πράγας

                                    https://sbirky.ngprague.cz/en/dielo/CZE:NG.O_1262

Εκτός  από το κύριο θέμα (όπως δηλώνεται στον τίτλο) που αναπαριστά στο έργο του ο ζωγράφος,

παρατηρούμε  ένα αγγελάκι - γραφέα, μπροστά από το τελάρο του καλλιτέχνη ευαγγελιστή,

όπου με τεράστια γράμματα διαβάζουμε στο χειρόγραφο που ετοιμάζει  μία πρόταση, 

(στα λατινικά από την Vulgata) 

από το εδάφιο της πρώτης επιστολής προς Τιμόθεον, κεφάλαιο 5, στίχος 18:

https://biblia.com/books/vulgataclem/1Ti5.11

Non alligabis os bovi trituranti.

Μη βάλεις φίμωτρο σε βόδι που αλωνίζει.

Με άλλα λόγια, ας ανταμείβονται καλά όπως το αξίζουν όσοι εργάζονται σκληρά!

Αν μεγεθύνετε την εικόνα που μας προσφέρει το τσέχικο μουσείο σε υψηλή ανάλυση,

θα δείτε αχνά στο βάθος, πίσω από το βόδι (σύμβολο του Λουκά),

αγρότες να σκάβουν τη γη, και επίσης, 

πιο ξεκάθαρα, στο εργαστήριο πίσω από τον ευαγγελιστή ,

δύο βοηθούς που ετοιμάζουν τελάρα!

Είναι εμφανές πως το έργο δεν τιμά μόνο τον ζωγράφο ευαγγελιστή, 

αλλά μαζί του κι όλους τους σκληρά εργαζόμενους, 

κι ας είναι οι άγνωστοι συνήθως αντιγραφείς,

ή οι πολύ ταπεινοί χειρώνακτες της γης.

Με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης της γκουγκλ

https://gemini.google.com/share/b921e7698ac4

Σχολιασμός του εδαφίου

https://etsjets.org/wp-content/uploads/2010/06/files_JETS-PDFs_49_49-4_JETS_49-4_699-711_Verbruggen.pdf

https://www.biblestudytools.com/vul/1-corinthians/9-9.html

συγκρίνοντας δύο Ελεούσες

                                                    La Vierge de Jeanne d'Évreux

                                                                         1339

Ο Gombrich  λέει πως "σκοπός του ήταν να προκαλέσει την αγάπη και την τρυφερότητα",

αλλά μάλλον φτιάχτηκε από τον άγνωστο εξαίρετο Γάλλο χρυσοχόο για τις ανάγκες της ζάπλουτης 

αφιερώτριάς του,  της Jeanne d'Évreux, συζύγου βασιλέα & δισεγγονής βασιλέα.

Καθόλου τυχαίο πως το άγαλμα από επιχρυσωμένο ασήμι, σμάλτο και πολύτιμες πέτρες, ύψους 69 εκ., αφιερώθηκε, πού αλλού;,  στη Basilique royale de Saint-Denis,

την νεκρόπολη με τους τάφους των βασιλιάδων της Γαλλίας.\

Πόσο γλυκανάλατα ωραίο φαίνεται το περίοπτο γλυπτό

 αν το συγκρίνουμε με την παρακάτω βυζαντινή Ελεούσα εικόνα...

                                                (Virgin Eleousa), c. 1425–50. Angelos Akotantos

Ο Κρητικός αγιογράφος του 15ου αιώνα  Άγγελος Ακοτάντος 

ζωγραφίζει μια πανέμορφη κι αυτός Παναγία ,

χωρίς να τον ενδιαφέρει όμως η τέλεια φυσιοκρατική απόδοση.

Αντίθετα από τον Γάλλο, ούτε τον ενδιαφέρει τόσο ο συρμός της εποχής.

Κύριο μέλημά του να γεφυρώσει τον κόσμο μας με το υπερούσιο.

Όντως, όπως υπέγραφε, «Χειρ Αγγέλου»!

https://www.clevelandart.org/articles/virgin-eleousa