Bernini ο μάγος του μπαρόκ

 Ο μεγάλος καλλιτέχνης καταφέρνει να αποδώσει στα γλυπτά του τελίως διαφορετικά ανθρώπινα πάθη:

                                                                           ΔΑΒΙΔ  [1624]

                                              παραγγελία του καρδινάλιου  Scipione Borghese

                                               έπαρση / σκληράδα / γενναιότητα

                                                          Απόλλων και Δάφνη   [1625]

                                                      παραγγελία επίσης του ίδιου καρδινάλιου

                                                    απόγνωση / παράδοση στο μοιραίο τέλος

                                    Έκσταση της Αγίας Θηρεσίας  [1652]

                           παραγγελία για την εκκλησία Santa Maria della Vittoria , στη Ρώμη

                                                   έκσταση / μυστικισμός / ερωτικό πάθος

                         λεπτομέρεια του προσώπου της εκστασιασμένης  Santa Teresa de Jesús

Ίσως το αποκορύφωμα της προπαγάνδας της Αντιμεταρρύθμισης της καθολικής εκκλησίας

είναι η περίφημη κιονοστοιχία στην πλατεία μπροστά από τον Άγιο Πέτρο στη Ρώμη,

όπου η εκκλησία μοιάζει να απλώνει τα χέρια της να αγκαλιάσει ολόκληρο τονκόσμο!

Όπως παρατηρεί ο Germain Bazin, σε όλα τα παραπάνω έργα τέχνης παρατηρούμε ενίσχυση του ρητορικού στοιχείου, σε όλα είναι έκδηλη η θεατρικότητα.

Germain Bazin (1995) Μπαρόκ και Ροκοκό. Εκδόσεις Υποδομή

σ. 24-25

https://books.google.gr/books?id=o52fDwAAQBAJ&pg=PA217&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false

Αναπαράσταση του ΜΩΥΣΗ με κέρατα!

 

                                                                   ΜΩΥΣΗΣ

                                             στο "φρέαρ του Μωυσή", Puits de Moïse,
                                                                     1396-1405
                                          Claus Sluter
                             στην ΚΑΡΘΟΥΣΙΑΝΗ ΜΟΝΗ Chartreuse de Champmol, DIJON

                                                         Mosè   (c. 1513–1515) 

                                       Michelangelo,
                                                Basilica of San Pietro in Vincoli in Rome.
                                       Commissioned in 1505 by Pope Julius II for his tomb,

Εξ. 34,29 μετάφρασις των εβδομήκοντα

 ὡς δὲ κατέβαινε Μωυσῆς ἐκ τοῦ ὄρους, καὶ αἱ δύο πλάκες ἐπὶ τῶν χειρῶν Μωυσῆ· καταβαίνοντος δὲ αὐτοῦ ἐκ τοῦ ὄρους, Μωυσῆς οὐκ ᾔδει ὅτι δεδόξασται ἡ ὄψις τοῦ χρώματος τοῦ προσώπου αὐτοῦ ἐν τῷ λαλεῖν αὐτὸν αὐτῷ.

Exodus 34:29 Vulgata μετάφραση Ιερώνυμου:

cumque descenderet Moyses de monte Sinai, tenebat duas tabulas testimonii, et ignorabat quod cornuta esset facies sua ex consortio sermonis Domini.

the Hebrew text says his face "qaran" (קָרַן), meaning "shone" or "emitted rays"

(όμως, άλλη σημασία: "καθίσταμαι κερασφόρος")

In the Hiphil (causative) form, it can mean "to display or grow horns," or "to be horned." This reflects a secondary, more literal meaning derived from its connection to the noun qeren (קֶרֶן), which means "horn"

"εξάρτηση των εικαστικών τεχνών από τις γραπτές πηγές, δηλ. τη στενή, μονοσήμαντη σχέση εικόνας -λέξης"
Δακαλοθανάσης Νίκος (2023) Ιστορία της Τέχνης. Ο δυτικός κόσμος από την προϊστορία έως τις μέρες μας, Εκδόσεις Utopia σ. 414

"Η ΠΛΗΡΩΜΗ ΤΟΥ ΦΟΡΟΥ" ή γιατί ο Μαζάτσιο πατάει σε δύο βάρκες

 

Il Pagamento del tributo   1427

Cappella Brancacci  /  Santa Maria del Carmine / Φλωρεντία

Masaccio  (Tommaso di Ser Giovanni di Mòne di Andreuccio Cassài)

Ο μόλις 26χρονος Μαζάτσιο στην τεράστια αυτή νωπογραφία του 

πατάει ακόμη σε δύο βάρκες:

1. από τη μία μεριά χρησιμοποιεί την αφηγηματική τεχνική της ύστερης αρχαιότητας, 

όπου επεισόδια αναπαριστώνται ταυτόχρονα ενώ συμβαίνουν διαδοχικά

(αριστερά ο Πέτρος βγάζει το νόμισμα από το ψάρι,

 στη μέση ο Χριστός δίνει την εντολή της πληρωμής του φόρου,

και δεξιά ο Πέτρος πληρώνει τον φοροεισπράκτορα.)

2. από την άλλη δημιουργεί την ψευδαίσθηση του τρισδιάστατου χώρου:

α) με τα ογκώδη βουνά που βυθίζονται στο βάθος, στον ορίζοντα

β) με τα φωτοστέφανα πάνω στοα κεφάλια των αγίων

γ) με τη "μαγική εξωτερική φωτεινή πηγή που ρίχνει τη σκιά των μορφών προς τα αριστερά."

Κατά Ματθαίον

 17.24 ᾽Ελθόντων δὲ αὐτῶν εἰς Καφαρναοὺμ προσῆλθον οἱ τὰ δίδραχμα λαμβάνοντες τῷ Πέτρῳ καὶ εἶπαν, ῾Ο διδάσκαλος ὑμῶν οὐ τελεῖ τὰ δίδραχμα; 17.25 λέγει, Ναί. καὶ ἐλθόντα εἰς τὴν οἰκίαν προέφθασεν αὐτὸν ὁ ᾽Ιησοῦς λέγων, Τί σοι δοκεῖ, Σίμων; οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς ἀπὸ τίνων λαμβάνουσιν τέλη ἢ κῆνσον; ἀπὸ τῶν υἱῶν αὐτῶν ἢ ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων; 17.26 εἰπόντος δέ, ᾽Απὸ τῶν ἀλλοτρίων, ἔφη αὐτῷ ὁ ᾽Ιησοῦς, ῎Αρα γε ἐλεύθεροί εἰσιν οἱ υἱοί. 17.27 ἵνα δὲ μὴ σκανδαλίσωμεν αὐτούς, πορευθεὶς εἰς θάλασσαν βάλε ἄγκιστρον καὶ τὸν ἀναβάντα πρῶτον ἰχθὺν ἆρον, καὶ ἀνοίξας τὸ στόμα αὐτοῦ εὑρήσεις στατῆρα· ἐκεῖνον λαβὼν δὸς αὐτοῖς ἀντὶ ἐμοῦ καὶ σοῦ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Δακαλοθανάσης Νίκος  (2023) Ιστορία της Τέχνης. Ο δυτικός κόσμος από την προϊστορία έως τις μέρες μας, Εκδόσεις Utopia  σ. 385-387

https://orthodoxoiorizontes.gr/Kainh_Diathikh/Kata_Mathaion_Euaggelio/Kata_Mathaion_Euaggelio_Arxaio_Keimeno.htm

https://it.wikipedia.org/wiki/Pagamento_del_tributo

https://smarthistory.org/masaccio-the-tribute-money-in-the-brancacci-chapel/

Luca della Robbia (1400–1482) "Παρθένος & θείο βρέφος"

                                                     "Παρθένος & θείο βρέφος"  1455-60

                                                     επισμαλτωμένη οπτή γη  [glazed terracotta]

                 θυρεός για την συντεχνία των Ιατρών & Φαρμακοπoιών Arte dei Medici e Speziali 

                                                                          Orsanmichele, Φλωρεντία

                                                        https://www.nga.gov/features/della-robbia-a-closer-look.html

                                                                          https://patrons.org.es/della-robbia/

                                                              https://theframeblog.com/tag/jacopo-sansovino/

Ο Luca di Simone di Marco (όπως ήταν το αρχικό του όνομα)

εφευρέτης αυτού του μέσου καλλιτεχνικής έκφρασης που επιτρέπει τη θαυμάσια πολυχρωμία

εδώ δημιούργησε ένα μεγάλο tondo με όντως εκφραστικότατες μορφές,

αποσπώντας το θαυμασμό του Leon Battista Alberti.

Παρότι βρίσκεται σε εκκλησία, ας μην ψάχνουμε κάποια κατανυκτική ατμόσφαιρα, 

μάλλον μου θυμίζει τις άπειρες αναρτήσεις  μητέρων (καλλιτεχνικές και μη)

 που επιδεικνύουν το κανακάρι τους 

στα σημερινά μέσα κοινωνικής δικτύωσης...

Μία πανέμορφη φαντεζί πολυχρωμία!

https://www.instagram.com/p/Ch9wU_sAKV9/

https://www.instagram.com/p/DBjBODRSPzi/?hl=en&img_index=1

https://www.instagram.com/p/DH4lTMhN80o/

Στην πρόσοψη πάντως του οίκου της συντεχνίας, υπήρχε αυτό το γλυπτό

Stemma dell'Arte dei Medici e Speziali, φτιαγμένο μεταξύ του  1350 και1400,

από άγνωστο γλύπτη,

που είναι πολύ διαφορετικό από το έργο του Luca della Robbia.

https://it.wikipedia.org/wiki/Residenza_dell%27Arte_dei_Medici_e_Speziali

Σήμερα στο Museo di San Marco.

Donatello - Michelozzo "Pazzi Madonna"

 

                                                            La Madonna Pazzi                                               

ένα μαρμάρινο χαμηλό ανάγλυφο rilievo stiacciato  

(φτιαγμένο περίπου γύρω στο 1420),

συνεργασία των Donatello  και Michelozzo,

πιθανότητα παραγγελία της οικογένειας Πάτσι, για την οικία τους,

σήμερα στο μουσείο Bode Museum, τέως Kaiser-Friedrich-Museum,

 στο Βερολίνο  

μία Παναγία που απλά  ξεχειλίζει μητρική τρυφερότητα,

χωρίς φωτοστέφανα, 

οι δύο μορφές έχουν αφιερωθεί η μία στην άλλη,

αγνοώντας παντελώς τον θεατή - προσκυνητή,

λεπτομέρεια: δεν τους χωράει καν το "κάδρο"

που περιβάλλει τη σκηνή

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΠΑΛΙΟΤΕΡΕΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΕΙΚΌΝΕΣ:

το παραδοσιακό χρυσό φόντο  (κάμπος) και στα δύο έργα

                                       ΕΛΕΟΥΣΑ ψηφιδωτό του 13ου αιώνα, Αθήνα

                              Παναγία - Πελαγονίτισσα, αρχικά στη μονή Zrze, στη Β. Μακεδονία

                                     (δηλαδή , από την Πελαγονία - Пелагонија)

                                                             12-13ος αιώνας

κι εδώ απουσιάζουν τα φωτοστέφανα, 

μια πολύ ανθρώπινη τρυφερή στιγμή μεν,

 όπου ο μικρός Χριστός παίζει με τη μητέρα του,

η οποία όμως στρέφεται προς τον προσκυνητή - θεατή,

γεμάτη αγωνία, γνωρίζοντας τα μελλοντικά πάθη του γιου της...

η εικόνα Salus Populi Romani στο παρεκκλήσι Borghese της Basilica Papale di SANTA MARIA MAGGIORE, στη Ρώμη

 

                                                             Salus Populi Romani

                                                    SANTA MARIA MAGGIORE, ROMA

https://www.basilicasantamariamaggiore.va/en/basilica/storia-e-arte/salus-popoli-romani.html

https://www.churchpop.com/ancient-salus-populi-romani-icon-a-marian-devotion-that-ended-plagues-saved-rome-from-war/

https://www.youtube.com/watch?v=mRX2BAn-vFI

https://www.vaticannews.va/en/church/news/2021-08/making-a-marian-pilgrimage-to-the-salus-populi-romani.html

https://www.dominicanajournal.org/sancta-maria-salus-populi/

https://www.museivaticani.va/content/museivaticani/en/eventi-e-novita/iniziative/il-giovedi-dei-musei/2023/restauro-salus-populi-romani.html

η πιο "ψυχρή" αναπαράστση της Θεομήτορος,

κοιτάζει λυπημένη το θεατή, 

κρατώντας με τα χέρια σταυρωμένα τον Χριστό,

όμως, σαν να μην τον αγγίζει καν,

ο Ιησούς δεν νομίζω πως κοιτάζει τη μητέρα του,

αλλά το υπερπέραν, ως Θεός Λόγος,

γαλήνια αυστηρός, κρατώντας το ευαγγέλιο,

οι μορφές σαν να έχουν  κολληθεί πάνω στον χρυσό φόντο [κάμπο],

παντελής έλλειψη τοπίου

Virgin of Kyiv [under the protection of the Khanenko Museum of Arts in Kyiv, Ukraine]

https://carmelite.com/praying-with-the-icon-of-the-virgin-of-kyiv/

εδώ, η Παναγία πολύ πιο ανθρώπινη,

κρατάει σφιχτά το μωρό της Χριστό

σε μια απόλυτα προστατευτική στάση,

ενώ ο Ιησούς αντί να ευλογεί,

σαν να θέλει να αγκαλιάσει τον κόσμο όλο

icon of the Virgin enthroned between saints Theodore and GeorgeConstantinople, 2nd half 6th—early 7th century

Encaustic on wood 68.5 x 49.7 cm

Monastery of St. Catherine on Mt. Sinai, Egypt

https://www.thebyzantinelegacy.com/catherine-virgin

η εικόνα στο όρος Σινά, εικονογραφικά, ανάμεσα στην ιδιαίτερα αυστηρή της Ρώμης 

και την συναισθηματικά φορτισμένη του Κιέβου

δύο κοντινοί επιτάφιοι θρήνοι

 

νωπογραφία  12ος αιώνας  

Ιερός Ναός του Αγίου Παντελεήμονος, Νερέζι, Βόρεια Μακεδονία

φορητή εικόνα,   (37,5 Χ33 εκ.)    14ος αιώνας

Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου, Άγιο Όρος

 κοινά σημεία:

 1. έλλειψη χρυσού φόντου (κάμπος)   

2. εντονότατη έκφραση συναισθηματισμού (πένθους)

χειρονομίες, κλάμα, ρυτίδες στο πρόσωπο

3. ιδίως ο τονισμός του ανθρώπου - Χριστού 

 φιλί, αγγίγματα των μελών του σώματος